Paradise Papers onthullen banden tussen Trump-entourage en Rusland (en zoveel meer)

Een nieuw gegevenslek van 13,4 miljoen documenten legt de banden bloot tussen Rusland en de Amerikaanse minister van handel Wilbur Ross. Het onthult de geheime activiteiten van Canadees premier Justin Trudeaus rechterhand en de offshore-belangen van de Britse Queen en meer dan 120 politici wereldwijd.

De gelekte documenten zijn afkomstig van twee offshore dienstleveranciers in Bermuda en Singapore, Appleby en Asiaciti, en van 19 bedrijfsregisters in belastingparadijzen. Ze kwamen in handen van de Duitse krant Süddeutsche Zeitung, die ze deelde met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) en meer dan 380 journalisten in 67 landen. In België spitten Knack, De Tijd en Le Soir het lek verder uit.

1. Wat staat er in de Paradise Papers?

De gelekte documenten komen bovenop de eerdere onthullingen van de Panama Papers, waarmee het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten in april 2016 de geheimhouding achter tal van offshorestructuren blootlegde. Ze werpen een licht op tot nu toe minder gekende belastingparadijzen, waaronder de Kaaimaneilanden en Bermuda.

Ze tonen hoe nauw het offshore financieel systeem verbonden is met machtige politici en grote bedrijven, waaronder Apple, Nike en Uber. Uit het lek blijkt hoe multinationals belastingen ontwijken via artificiële boekhoudtrucs. Ook de offshorebanden van meer dan een dozijn Trump-adviseurs, regeringsleden en belangrijke politieke donoren duiken op in het lek.

2. Wat leren de documenten ons over de relatie tussen Amerika en Rusland?

De documenten onthullen de buitenlandse zakenbelangen en het vermogensbeheer van een aantal Trump-getrouwen die officieel aanhanger zijn van de “America First”-doctrine.

In de Appleby-documenten duikt onder meer Wilbur Ross op, Trumps minister van Handel. Ross deed een beroep op een hele keten entiteiten op de Kaaimaneilanden om een financieel belang in Navigator Holdings te beheren. Dat is een rederij die het Russische energiebedrijf Sibur -nota bene gelinkt aan het Kremlin- tot haar topklanten rekent. Een van de eigenaars van Sibur is Kirill Shamalov, schoonzoon van Russisch president Vladimir Poetin. Een andere is de Russische oligarch Gennady Timchenko. Die staat op de sanctielijst van het Treasury Department omwille van zijn banden met Poetin. Sibur is een belangrijke klant van Navigator: in 2016 betaalde het meer dan 23 miljoen dollar aan de rederij.

Toen Ross minister werd in de Trump-regering deed hij afstand van zijn belangen in 80 bedrijven. Maar hij behield de aandelen in negen bedrijven -waaronder de vier bedrijven die hem linken aan Navigator en zijn Russische klanten.

Deze onthullingen komen net op het moment dat er steeds meer vragen rijzen over Russische inmenging in de Amerikaanse politiek.

Sibur is een bedrijf met “bevriende connecties” (‘crony connections’). Zo formuleert Daniel Fried het, een Ruslandexpert die hoge functies heeft bekleed op het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, zowel onder republikeinse als democratische presidenten. ‘Waarom zou eender welke functionaris van de Amerikaanse regering een band onderhouden met een kameraad van Poetin?’

Ross trad pas toe tot de raad van bestuur van Navigator nadat het bedrijf al in zee was gegaan met Sibur, reageert een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Handel. Ross zou Poetins schoonzoon Shamalov en Russisch oligarch Timchenko bovendien nooit hebben ontmoet. ‘Minister Ross komt niet tussen in zaken die gaan over transoceanisch scheepsverkeer’, aldus nog de woordvoerder, die eraan toevoegt dat Ross steeds zijn steun heeft uitgesproken voor sancties tegen Rusland.

De gelekte documenten zetten ons ook op het spoor naar andere banden tussen Rusland en Amerika. Zo wees één document uit het nieuwe lek ons de weg naar publieke documenten én bestanden uit de Panama Papers die een licht doen schijnen op de linken tussen een paar financiële bedrijven in handen van het Kremlin, en een Russische miljardair die belangrijke investeringen in Twitter en Facebook beheerde. Het gaat om techgigant Yuri Milner, een Rus die in Silicon Valley woont.

In 2011 ontving het investeringsfonds dat geleid wordt door Yuri Milner 191 miljoen dollar van een van de Russische bedrijven gelinkt aan het Kremlin, namelijk VTB Bank. In alle stilte investeerde het investeringsfonds dat geld in Twitter. Andere documenten tonen hoe een financieel dochterbedrijf van energiereus Gazprom (gecontroleerd door het Kremlin) een schermbedrijf financierde. Dat investeerde in een aan Milner gelieerd bedrijf, dat zowat 1 miljard dollar aan Facebook-aandelen bezat kort voor de beursgang van het sociale netwerk in 2012.

Recenter investeerde Milner 850.000 dollar in Cadre, een immobiliënfirma die mee is opgericht door Trumps schoonzoon Jared Kushner, tevens adviseur van het Witte Huis.

De linken tussen Yuri Milner en Twitter, Facebook en Kushners bedrijf waren al bekend. Maar zijn relatie met de financiële instellingen van het Kremlin worden nu pas onthuld.

VTB Bank bevestigt dat het Milners fonds had gebruikt om een investering in Twitter te doen. Facebook en Twitter stellen dat ze Milners investmeringen correct hadden onderzocht.

Milner stelt dat hij niet op de hoogte was van enige betrokkenheid van het Gazprom-dochterbedrijf in zijn deals, en dat geen enkel van zijn investeringen met politiek te maken hebben. Voor de investering in het immobedrijf dat Kushner mee heeft opgericht, heeft Milner naar eigen zeggen zijn eigen geld gebruikt.

Het Witte Huis en Kushners bedrijf Cadre reageerden niet.

3. Wat onthullen de Paradise Papers over België?

In België gingen journalisten van De Tijd, Knack en Le Soir aan de slag met alle mogelijke sporen naar personen en bedrijven in ons land. Dat was letterlijk zoeken naar spelden in een hooiberg van meer dan 13 miljoen emails, oprichtings- en andere akten, Powerpoint-presentaties, Excel-tabellen, enzovoort.

DELEN

De komende week zullen we uitgebreid berichten over onze strafste Belgische ontdekkingen.

Alleen al in de bijna zeven miljoen bestanden die zijn gelekt bij het advocatenkantoor Appleby geeft de zoekterm ‘Belgium’ meer dan 64.000 treffers. Maar daarbovenop vonden we natuurlijk nog duizenden andere linken naar België, onder andere door te zoeken op gemeenten en steden, lijsten met Belgische bedrijven, politici, mandaathouders, topambtenaren en noem maar op.

Dat leverde een waslijst op van duizenden namen uit ons land. Die moesten we dan nog eens grondig filteren omdat er soms irrelevante personeels- en andere soorten lijsten tussenzaten die het beeld vertekenden. Tot we zowat 500 namen overhielden die we grondiger moesten uitpluizen.

De komende week zullen we uitgebreid berichten over onze strafste Belgische ontdekkingen, die een maatschappelijk belang hebben. Maar ook daarna zullen we de miljoenen gegevens blijven bestuderen om eventueel nog nieuwe onthullingen te kunnen doen. Na verloop van tijd zal ICIJ zelf een databank met namen -ook Belgische- publiek maken. Daar kunnen onze belastingdiensten, politie en justitie én andere journalisten dan ook mee aan de slag.

4. Welke bekende namen duiken op in het lek?

Uit de Appleby-documenten blijkt dat de Britse Queen, Elizabeth II, miljoenen euro heeft geïnvesteerd in bedrijven voor medische leningen en consumentenleningen. Het hertogdom Lancaster (het privébezit waaruit de Queen een vast inkomen ontvangt) maakte weliswaar zijn investeringen in Britse immobiliën publiek maar gaf nooit details vrij over zijn offshore investeringen. De gelekte documenten tonen nu dat het hertogdom Lancaster vanaf 2007 investeerde in een fonds op de Kaaimaneilanden, dat op zijn beurt investeerde in een private equity bedrijf dat BrightHouse controleert. Het Britse bedrijf BrightHouse ligt onder vuur van consumentenorganisaties en parlementsleden omdat het huishoudartikelen verkocht aan Britten aan de hand van afbetalingsplannen met interesten die opliepen tot 99,9 procent. Een woordvoerder van Queen Elizabeth II bevestigt aan ICIJ-partner The Guardian dat het hertogdom Lancaster een lopende investering heeft in het fonds op de Kaaimaneilanden, maar voegt eraan toe dat het zich niet bewust was van de investering in BrightHouse. Volgens de woordvoerder betaalt de Queen vrijwillig belastingen op het inkomen dat ze haalt uit het hertogdom en zijn investeringen.

Er duikt nog meer koninklijk bloed op in de Paradise Papers. Koningin Noor van Jordanië was de uiteindelijk begunstigde van twee trusts op het eiland Jersey. Een van die trusts is eigenaar van haar omvangrijk Brits vastgoed. Koningin Noor antwoordt dat ‘de erfenis [van wijlen Koning Hussein] aan haar en haar kinderen altijd beheerd is volgens de hoogste ethische, juridische en regelgevende normen’.

Stephen Bronfman, een adviseur en goede vriend van Canadees premier Justin Trudeau, bracht miljoenen dollar onder in een trust op de Kaaimaneilanden. Dat deed hij samen met voormalig senator Leo Kolber (net als Trudeau lid van de Liberale Partij) en diens zoon. Volgens experts die een aantal van de 3000 documenten over deze case bestudeerden, is het mogelijk dat de trust gebruikt werd om belastingen te ontwijken in Canada, de Verenigde Staten en Israël. Advocaten van Bronfman en de Kolbers lobbyden bij het Canadese parlement tegen wetgevende initiatieven om inkomen uit offshore trusts te gaan belasten. Bronfman is een voorname fondsenwerver van Trudeau, die pleitte voor meer transparantie en beloofde werk te maken van de strijd tegen belastingverduistering via offshores. In september zei Trudeau nog op de Algemene Vergadering van de VN: ‘Momenteel bestaat er een systeem dat rijke Canadezen aanmoedigt om private bedrijven te gebruiken om minder belastingen te betalen dan de middenklasse. Dat is niet eerlijk, en we gaan dat rechtzetten.’ In een brief aan de Canadese ICIJ-partner CBC stelden Kolbers advocaten dat ‘geen enkele van de entiteiten werden omgezet of gebruikt om belastingen te ontwijken of ontduiken’. Ze voegden eraan toe dat de trusts ‘volledig conform waren aan alle wetten en vereisten’. Ze meldden ook dat Stephan Bronfman géén verdere commentaar zou geven.

Sam Kutesa, minister van Buitenlandse Zaken van Oeganda en voormalig voorzitter van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, had dan weer een offshore trust opgericht in de Seychellen om zijn persoonlijke rijkdom te beheren. Kutesa bevestigt dat hij de bedrijven heeft opgericht maar voegt eraan toe dat hij ze nooit gebruikt heeft. Bovendien zou hij ‘vele jaren geleden’ Appleby de opdracht hebben gegeven om ze op te doeken.

De Braziliaanse financiënminister Henrique de Campos Meirelles zette in Bermuda een stichting op ‘voor liefdadigheidsdoeleinden’. Volgens Meirelles haalt hij geen persoonlijk voordeel uit de stichting, en zal ze na zijn dood gebruikt worden voor goede doelen gericht op onderwijs.

Het Litouwse Europarlementslid Antanas Guoga, tevens professioneel pokerspeler, had aandelen in een bedrijf op het eiland Man. Een van de andere aandeelhouders in dat bedrijf was een machtige man uit de gokwereld die in de Verenigde Staten een fraudezaak schikte. Guoga stelt dat hij zijn investering in het bedrijf heeft aangegeven bij de overheid, en meldt dat hij zijn laatste aandelen in 2014 verkocht heeft.

De Amerikaanse viersterrengeneraal op rust Wesley Clark, die nog opperbevelhebber was van de NAVO in Europa, blijkt dan weer directeur te zijn geweest van een online gokbedrijf met offshore dochterbedrijven. Clark reageerde niet op onze vragen.

In de documenten staan verder ook details over de aankoop van spionagevliegtuigen door de Verenigde Arabische Emiraten, en over de offshorevan Canadees ingenieur Gerald Bull, die werkte aan een superkanon voor Saddam Hoessein en in 1990 in Brussel werd vermoord.

De documenten bevatten informatie over de luxejacht en onderzeeërs van Paul Allen, mede-oprichter vanMicrosoft, en over het investeringsvehikel dat eBay-stichter Pierre Omidyar heeft op de Kaaimaneilanden. Allen reageerde niet op onze vragen. Een woordvoerster van Omidyar zegt dat zijn investering aangegeven is bij de Amerikaanse fiscus. Ter info: het Omidyar Network is een donateur van ICIJ.

Nog een andere donateur van ICIJ duikt op in de Paradise Papers: George Soros, de Amerikaans-Hongaarse miljardair die tevens een belangrijke geldschieter is van de Democratische partij in de Verenigde Staten. ICIJ wordt mee gefinancierd door Soros’ ngo Open Society Foundations. Wat blijkt uit het documentenlek? Soros deed een beroep op Appleby om een web van offshore-entiteiten te helpen beheren (waaronder een investering in een zogenaamde herverzekeraar). Gecontacteerd door ICIJ gaf Soros géén commentaar.

Ook popsterren Madonna en Bono (U2) duiken op in het lek. Madonna had aandelen in een bedrijf voor medische benodigdheden. Zij reageerde niet op onze vragen. U2-zanger en sociaal activist Bono -die in de documenten vermeld staat onder zijn naam Paul Hewson- had aandelen in een bedrijf op Malta dat investeerde in een Litouws winkelcentrum. Bono antwoordde dat hij slechts een passieve minderheidsaandeelhouder was van het Maltese bedrijf, tot het in 2015 werd opgedoekt. Hij meldt ook dat Malta een ‘gevestigde jurisdictie is voor holdingbedrijven in de EU’.

5. Hoe zit het met multinationals?

De documenten onthullen hoe Amerika’s meest winstgevende bedrijf, Apple Inc, in Europa en de Cariben op zoek ging naar een nieuw belastingonderdak, nadat de Amerikaanse senaat had ontdekt dat Apple tientallen miljarden dollar aan belasting had ontweken door zijn winsten onder te brengen in Ierse dochterbedrijven. In één mailuitwisseling peilden de advocaten van Apple bij Appleby of een verhuizing naar belastingparadijzen een Iers dochterbedrijf zou toelaten om ‘managementactiviteiten uit te oefenen… zonder in deze landen belasting te moeten betalen’. Apple gaf géén commentaar op zijn reorganisatie, maar liet aan ICIJ weten dat het de nieuwe regelingen had gemeld aan overheden, en dat de wijziging niet hebben geleid tot lagere belastingen.

Uit de gelekte documenten blijkt eveneens hoe grote ondernemingen hun belastbare basis verkleinen door hun intellectuele eigendomsrechten onder te brengen in offshore vennootschappen. Voorbeelden zijn het ontwerp van Nikesbekende Swoosh-logo of de creatieve rechten op siliconen borstimplantaten.

Een van Appleby’s voornaamste klanten was Glencore, ‘s werelds grootste grondstoffenhandelaar. De documenten beschrijven decennia van Glencore-activiteiten in Rusland, Latijns-Amerika, Afrika en Australië. Glencore was als klant zo belangrijk voor Appleby dat het ooit een eigen kamer had in de Appleby-kantoren op Bermuda. Verslagen van raden van bestuur tonen hoe Glencore-vertegenwoordigers een beroep deden op de Israëlische zakenman Daniel Gertler(een man die bekend staat om zijn goede connecties in Congo) om een deal rond te krijgen over een belangrijke kopermijn. Glencore leende miljoenen aan een bedrijf, waarvan vermoed wordt dat het eigendom is van Gertler, en dat in een onderzoek van de Amerikaanse justitie wordt gelinkt aan smeergeld. Gertler noch Glencore werden in dat onderzoek echter genoemd. Glencore zegt dat het de achtergrond van Gertler grondig en uitgebreid heeft gecontroleerd. Het onderzoek van de Amerikaanse justitie ‘vormt geen enkel bewijs tegen de heer Gertler’, stellen zijn advocaten. Ze voegen eraan toe dat Gertler ‘elke aantijging van overtreding of misdaad compleet verwerpt’. Er zijn geen leningen onjuist of voor ongepaste doeleinden gebruikt, aldus nog de advocaten.

6. Van waar komen de gelekte documenten precies?

De meest gedetailleerde onthullingen gaan terug op decennia van bedrijfsdocumenten afkomstig van het advocatenkantoor Appleby en bedrijfsdienstenleverancier Estera. De twee werkten samen onder de naam Appleby tot Estera in 2016 onafhankelijk werd. Onder de bijna 7 miljoen documenten van Appleby en zijn filialen vinden we emails, contracten voor miljardenleningen en bankinformatie, verbonden aan minstens 25.000 offshores. Appleby is lid van de zogenaamde ‘magische offshore cirkel’, een informele clique van ‘s werelds vooraanstaande offshore advocatenkantoren. Appleby, opgericht in Bermuda, heeft kantoren in Hongkong, Shanghai, de Britse Maagdeneilanden, de Kaaimaneilanden en andere belastingparadijzen. Appleby, dat intussen al meer dan honderd jaar bestaat, waakt nauwgezet over zijn reputatie. Maar in tegenstelling tot zijn goede imago onthullen de gelekte documenten dat het bedrijf diensten leverde aan risicovolle cliënten uit Iran, Rusland en Libië. Audits door overheden stootten op manco’s in procedures van Appleby om witwassen tegen te gaan. En in Bermuda kreeg het bedrijf een boete van de financiële regulator. Appleby antwoordde niet op gedetailleerde vragen van ICIJ maar publiceerde een verklaring online waarin het stelt dat het de vragen van ICIJ heeft onderzocht en ‘tevreden is dat er geen enkel bewijs is van overtredingen’. Het stelt dat het regelmatig gecontroleerd wordt en vasthoudt aan hoge normen.

In de gelekte data zitten ook meer dan een half miljoen documenten van Asiaciti Trust, een familiebedrijf gespecialiseerd in offshores, met hoofdzetel in Singapore en kantoren in verschillende belastingparadijzen, van Samoa in de Zuid-Pacific tot Nevis in de Cariben. Asiaciti reageerde niet op onze vraag om commentaar.

Ten slotte bevat het lek ook documenten afkomstig van bedrijfsregisters uit 19 belastingparadijzen, van Barbuda tot Malta. Daarin staan de namen van offshores, oprichtingsdata, adressen, namen van directeurs en aandeelhouders. De bedrijfsregisters van sommige betrokken landen zijn weliswaar publiek beschikbaar, maar het is onmogelijk om erin te zoeken op namen van individuen. Andere, zoals het register van de Kaaimaneilanden, rekenen meer dan 30 dollar aan voor één pagina met basisinformatie. Zes van de 19 bedrijfsregisters maken online helemaal geen informatie publiek.